Verzetsstrijder Anton de Kom

Een van de meest prominente Surinaamse helden is Anton de Kom, schrijver, activist en verzetsstrijder. Zijn nagedachtenis wordt levend gehouden door het monument op het naar hem vernoemde plein in Amsterdam Zuidoost. Op de monumentale trap op het plein staat een bronzen beeld, geplaatst op een granieten voetstuk met een roestvrijstalen punt. In de stalen punt met donkergrijze letters zijn de dichtregels: ‘Strijden ga ik! Eerst nà d’overwinning kom ik terug…’. Het beeld benadrukt daarmee niet alleen onverzettelijkheid maar wil het ook zijn gedachtegoed verbeelden. 

Het leven van Anton de Kom kenmerkt zich door het voeren van strijd tegen onrecht en onderdrukking. Strijd in Suriname tegen de Nederlandse koloniale macht en strijd in Nederland tegen de Duitse bezetter. In 1920, op 22 jarige leeftijd, vertrekt Anton de Kom naar Nederland. Hij wordt politiek actief. Zoals nationalistische Indonesische studenten zich in die jaren inzetten voor onafhankelijkheid van Indonesië, zo pleit hij voor vrijheid van Suriname. Als zijn moeder op sterven ligt, keert Anton in 1932 terug naar zijn geboorteland. Daar is hij inmiddels bekend vanwege zijn vrijheidsstrijd. Hij verweert zich tegen uitbuiting van arbeiders en roept Surinamers op om voor de eigen rechten op te komen tegenover het koloniale Nederlandse gezag. Een reactie blijft niet uit. Hij wordt door de koloniale heersers gearresteerd en gevangengezet. Er breekt daarop een gewelddadige oproer uit met als gevolg dat hij zijn eigen land wordt uitgezet. Zo is hij een jaar later, noodgedwongen, weer terug in Nederland. Ongebroken zet De Kom zijn strijd voort en schrijft zijn meesterwerk ’Wij Slaven van Suriname’; een felle aanklacht tegen kolonialisme, racisme en uitbuiting door het Nederlandse gezag. Het boek is de eerste antikoloniale beschrijving van de Surinaamse geschiedenis.

Het Nederlands verzet

De Kom zal Suriname niet meer terug zien. Wanneer in mei 1940 Nederland door Duitsland wordt bezet, is de activist van meet af aan één met het Nederlandse verzet. Hij levert teksten aan het illegale blad De Vonk. Anton is erg voorzichtig en houdt zijn verzetsactiviteiten angstvallig verborgen voor zijn omgeving. Toch wordt hij op 7 augustus 1944 gearresteerd door de Sicherheitsdienst (SD) en gevangengezet in een isoleercel in het ‘Oranjehotel’, de beruchte gevangenis in Scheveningen. Van daaruit  wordt hij overgebracht naar het concentratiekamp Vught, vervolgens kamp Sachsenhausen en uiteindelijk het concentratiekamp Neuengamme. Daar zijn de omstandigheden mensonterend. Duizenden gevangenen sterven aan uitputting, honger en ondervoeding. Eén van hen is Anton de Kom, 47 jaar oud.

Op 4 mei wordt bij het monument van Anton de Kom in Amsterdam Zuidoost de Surinaamse vrijheidsstrijder en verzetsman herdacht. De Vereniging Ons Suriname en het 4-5 mei Comité Amsterdam Zuidoost trekken samen op bij deze jaarlijkse herdenking in het stadsdeel. In 2022 trok een fakkeloptocht vanaf het monument naar het gedenkteken bij wooncentrum De Drecht in Holendrecht. Dit monument herdenkt het verzet,  bevrijding en de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog in Nederland en het voormalige Nederlands-Indië (nu Indonesië), Suriname en de Antillen. De tocht heeft een grote symbolische betekenis en onderstreept de wens om gezamenlijk te herdenken.

Door: Erik Somers en René Kok