De onvermoeibare Brasser: ontsnappingsacties uit het Wilhelmina Gasthuis

Pesthuislaan 1

12.00-13.00 uur

Met: Filip Bloem

Verzetsman en communist Jan Brasser voert in de nacht van 12 op 13 juli 1943 een ontsnappingsactie uit waarbij hij verzetskameraad Daan Stapper uit de handen van de Nazi’s krijgt. Niet zonder gevaar. Stapper ligt op de isoleerafdeling van het Wester Gasthuis waar gearresteerde verzetsmensen voorzien worden van medische hulp. Daarnaast staat er op het terrein van het ziekenhuis een Duitse Luftwaffe. Met behulp van verpleegster Hansje Suermondt weet Brasser zijn kameraad op vrije voeten te krijgen. Naast deze bevrijdingsactie is hij betrokken bij talloze andere verzetsdaden. In zijn recent uitgebrachte boek De onvermoeibare Brasser beschrijft historicus Filip Bloem in het hoofdstuk ‘Wilhelmina Gasthuis’ gedetailleerd hoe Brasser met behulp van anderen te werk ging. Hierover vertelt Bloem op het WG-terrein.

Filip Bloem (1973) is historicus en collectiebeheerder van het Verzetsmuseum Amsterdam. Onlangs verscheen van zijn hand De onvermoeibare Brasser: Dertien plaatsen uit een strijdbaar leven (Uitgeverij Noord-Holland).

Let op: niet rolstoeltoegankelijk

Veerkrachtig en vastberaden: Rosalie Margaretha Wijnberg

WG-Plein 7

14.00-15.00 uur

Met: Renée Simons en Mart Benders

Rosalie Margaretha Wijnberg (1887-1973) was gynaecoloog, chirurg en voorvechtster van geboorteregeling.

Toen Ro Wijnberg aan haar opleiding begon, was chirurgie een mannenbolwerk waaruit vrouwen werden geweerd. Zij was er echter van overtuigd dat een gynaecoloog ook chirurgische vaardigheden moest bezitten. Hector Treub, hoogleraar gynaecologie en verloskunde in het Wilhelmina Gasthuis, die zich had voorgenomen de eerste vrouwelijke chirurgen op te leiden, nam Rosalie en twee andere vrouwen aan als assistent.

Tijdens de bezetting wordt haar als Joods arts, het werken steeds moeilijker gemaakt. In 1941 moet zij haar lidmaatschap van verschillende beroepsverenigingen opgeven. Ook mag zij geen niet-Joodse patiënten meer behandelen en raakt hierdoor een deel van haar inkomsten kwijt. Als zij in 1942 dreigt te worden gedeporteerd neemt zij vergif in. Haar huishoudster slaat alarm en Wijnberg overleeft de zelfmoordpoging. Ze duikt onder, maar wordt in 1943 toch opgepakt. Zij komt eerst in Barneveld terecht en daarna in Westerbork. In beide kampen helpt ze kampgenoten op de ziekenboeg. Wanneer ze in Westerbork het bevel krijgt gemengd gehuwde Joodse vrouwen te steriliseren, weigert ze pertinent ondanks de doodstraf die daardoor boven haar eigen hoofd hangt. Mede door haar standvastige houding wordt het bevel van hogerhand ingetrokken.

In 1944 wordt ze naar Theresiënstadt gedeporteerd. Na een half jaar komt ze, als een van twaalfhonderd Joden die worden uitgewisseld met krijgsgevangenen, in Zwitserland terecht. 

Renée Simons is kunsthistoricus, schrijfster en tekenaar. Ze schreef over Ro Wijnberg voor het Digitaal Vrouwenlexicon.

Mart Benders is fluitiste en docent piano. Zij schreef het boek ‘Leraar in oorlogstijd’ over haar vader, de omgekomen verzetsheld Johan Benders. Zij heeft Ro Wijnberg goed gekend.

Van promotie naar onderduik: Leo Isaac Swaab

Marius van Bouwdijk Bastiaansestraat 75

16.00-17.00 uur 

Met: Dick Swaab

Een aangrijpend beeld: Leo Isaac Swaab promoveert in 1942 tot doctor in de geneeskunde. Hijzelf, zijn moeder en zijn twee paranimfen dragen een Jodenster die kort daarvoor verplicht werd voor Joden om te dragen. Hij is een van de laatste Joodse studenten die tijdens de bezetting promoveert; niet veel later is de universiteit ‘voor Joden verboden’. Swaab besluit in zijn eigen huis in onderduik te gaan, maar wordt verraden en opgepakt. Met een slimme list weet zijn zwangere vrouw Ans hem te bevrijden uit de school waar hij wordt vastgehouden. Hij gaat opnieuw in onderduik en blijft in het geheim medische zorg aan andere onderduikers bieden. Zijn zoon en bekende neurobioloog Dick Swaab vertelt over de oorlogservaringen van zijn vader op het WG-terrein, in de Vrouwenkliniek waar zijn vader na het behalen van zijn artsexamen in opleiding ging tot vrouwenarts.

Dick Swaab is emeritus hoogleraar neurobiologie in Amsterdam. Hij was dertig jaar directeur van het Nederlands Instituut voor Hersenonderzoek en is oprichter en was jarenlang directeur van de Nederlandse Hersenbank. In 2010 publiceerde hij de bestseller Wij zijn ons brein. Hij werd in de Hongerwinter geboren als zoon van Leo Isaac Swaab.

Vrijheid en gastvrijheid: Oekraïense kunstenaars in het Wilhelmina Gasthuis

Marius van Bouwdijk Bastiaansestraat 37

17.15 uur

Met: Chris Keulemans, Hanna Hrabarska, Anna Kakhiani en Polina Doroshenko

Gesprek over vrijheid, thuis, oorlogstijd en ballingschap met drie gevluchte Oekraïense kunstenaars, die als Artist in Residence te gast zijn in AtelierWG. Volg onderstaande link voor meer informatie over dit programma.

Vrijheid en gastvrijheid: Oekraïense kunstenaars in het Wilhelmina Gasthuis