Stille tocht langs herdenkingsmonumenten

De eerste herdenking op de 4e mei in Amsterdam vindt traditiegetrouw plaats op de begraafplaats de Nieuwe Ooster. Om 10.00 uur in de ochtend verzamelen hier honderden Amsterdammers voor een stille tocht. Onder de deelnemers aan deze officiële gemeentelijke herdenking ook militairen en vertegenwoordigers van herinneringsorganisaties. De aanwezigen dragen bloemen en kransen met zich mee. De burgemeester loopt aan het hoofd van de stoet die voert langs een zestal gedenktekens. Ze herinneren aan de strijd, het verzet, de vervolging en het verlies aan mensenlevens in de jaren 1940-1945. Gezamenlijk wordt stilgestaan bij wat de gevolgen zijn van oorlog en onderdrukking voor mensen van toen en nu.

De tocht begint bij het Geuzengraf van vier verzetsstrijders van het eerste uur. De mannen zijn in 1942 gearresteerd, afgevoerd en in Berlijn vermoord. Na de oorlog zijn hun lichamen op deze plek herbegraven. Het monument Kamp Buchenwald eert de slachtoffers van dit concentratiekamp, dat nabij de Duitse stad Weimar lag. Ook Nederlandse gevangenen, verzetsmensen, werkweigeraars, Joden en Sinti en Roma worden naar dit kamp afgevoerd. Veel gevangenen moeten zwaar werk verrichten in kampen in de omgeving. Kamp Buchenwald raakt overvol en de levensomstandigheden verslechteren met de dag. Uiteindelijk zullen ruim 56.000 mensen in het kamp om het leven komen.  Op 11 april 1945 bevrijden Amerikaanse legereenheden Buchenwald. Ze treffen 21.000 gevangenen aan, onder wie duizend kinderen jonger dan 14 jaar. Naar schatting 3300 Nederlanders hebben korte of langere tijd in het beruchte concentratiekamp gevangen gezeten. Een groot aantal van hen is naar andere kampen overgebracht. Minstens 497 Nederlanders stierven in Buchenwald. 

Het Buchenwald monument, in de vorm van een grafsteen met als opschrift ‘Mensen weest waakzaam’, is in 1955 onthuld. De urn op het monument bevat aarde uit verschillende nazi-concentratiekampen in Europa, bijeen gebracht in Buchenwald en vervolgens op de plek van dit monument begraven. 

Na het Buchenwald monument trekt de stoet verder langs het monument ter nagedachtenis aan de acht militairen die in Amsterdam en omgeving zijn omgekomen in de strijd tijdens de Duitse inval in mei 1940. Vervolgens wordt stilgestaan bij het graf van zes mannen die in 1943 door een Duits vuurpeloton zijn doodgeschoten. De slachtoffers maakten deel uit van het communistisch verzet en hielden zich bezig met het maken van het illegale blad De Waarheid. Communistische verzetsstrijders worden ook herdacht bij het volgende monument dat wordt aangedaan. Het Monument van de Verzetsstrijders, vervaardigd door de bekende beeldhouwer Hilde Krop, is hier direct na de oorlog geplaatst. Op een hoge zuil staat een beeld van een vrouw met een wapperende vlag. De namen van 18 ter dood gebracht communistische verzetsstrijders staan aan de voet vermeld. De meesten hebben deelgenomen aan de Februaristaking van 1941 en waren betrokken bij het maken van de verzetskrant De Waarheid. Na de bevrijding zijn hun lichamen naar de Nieuwe Ooster gebracht. Namens de gemeente Amsterdam legt de burgemeester hier een krans.

Achterin de begraafplaats eindigt de stille tocht bij het Ereveld van de Geallieerden Militairen. Dit verklaart de aanwezigheid van de geüniformeerde vertegenwoordigers bij de herdenking. Op deze plek liggen ruim 300, veelal jonge geallieerde militairen begraven. Zij zijn afkomstig uit Groot-Brittannië, Australië, Nieuw-Zeeland, Canada en Polen en tijdens de oorlog op Nederlands grondgebied gesneuveld. Een groot aantal van deze militairen was bemanningslid van bommenwerpers die door Duits afweergeschut zijn neergeschoten.

Door: Erik Somers en René Kok