Verzetsmonument

Gein3dorp is een buurt in wijk Gein 3 in Amsterdam Zuidoost. Hier zijn twintig straten, hofjes, paden en plantsoenen vernoemd naar verzetshelden uit de Tweede Wereldoorlog. De vernoemde personen zetten zich tijdens de Duitse bezetting in voor de verzetskranten Het Parool, Trouw, De Waarheid en Vrij Nederland. Zij betaalden hiervoor met hun leven. De buurtbewoners van deze jaren-tachtig wijk raakten gefascineerd door de verhalen achter de moedige slachtoffers. Het leidde tot het spontane initiatief een verzetsmonument op te richten dat in september 2020 is onthuld. Het bestaat uit vier informatieborden, aangebracht tegen de muur van de basisschool midden in de buurt. De verzetsmensen krijgen een gezicht door het vertellen van hun verhalen. Ze tonen het grote belang van de ondergrondse pers tijdens de Duitse bezetting. 

Ondergrondse pers

De illegale bladen komen voort uit de behoefte de bevolking te informeren over wat er werkelijk plaatsvindt onder de Duitse overheersing. Dat is immers niet te lezen in de door de Duitsers gecontroleerde kranten of te horen op de radio. Het is kranten en tijdschriften verboden te schrijven over de Jodenvervolging en kritiek op nazi-Duitsland is vanzelfsprekend uit den boze. Tijdens de bezetting verschijnen maar liefst 1300 illegale bladen. Ze verschillen sterk van elkaar. Sommige verschijnen slechts een paar weken of maanden in een beperkte oplage en in een klein verspreidingsgebied. Het vervaardigen van grote opiniërende ondergrondse kranten, zoals Vrij Nederland, Het Parool, De Waarheid en Trouw, is spoedig het werk van wijdvertakte organisaties met vele tientallen medewerkers en enorme oplages. Mannen en vrouwen uit alle bevolkingsgroepen, van alle leeftijden, beroepen en levensovertuiging zijn erbij betrokken. De illegale bladen wijzen onophoudelijk op de vervolgingen en terreur, en wakkeren een verzetsgeest aan. Hoe invloedrijker de ondergrondse pers, hoe fanatieker de jacht van de Duitsers op de illegale bladenmakers. Ruim 700 mensen hebben hun werk voor de illegale pers met de dood moeten bekopen, talloze anderen verdwijnen in gevangenissen en concentratiekampen.

Het monument Gein3dorp belicht de verzetsmensen die in ondergrondse pers actief waren. Zij verhieven hun stem tegen de bezetter en waren bereid hun leven daarvoor op te offeren. Zo is te lezen dat Pieter van der Meulen (1912-1944) met zijn vader de drijvende kracht is achter het afdrukken van Het Parool. Ze worden samen opgepakt bij een grote razzia op Parool medewerkers op 21 januari 1944. De Duitsers proberen Pieter aan het praten te krijgen door hem zijn medicijnen tegen epilepsie te onthouden, maar hij geeft niet toe en sterft in de Scheveningse gevangenis, het ‘Oranjehotel’. 

Helena Kuipers-Rietberg (1893-1944), één van de twee vrouwen met een straatnaam in Gein3dorp, is medeoprichtster van de gereformeerde vrouwenbeweging en van het grootste onderduiknetwerk, de Landelijke Organisatie voor Onderduikers, de LO, dat zo’n 300.000 onderduikers weet te redden. Met haar kinderen verspreidt zij de verzetskrant Trouw. Dankzij een tip van een politieagent weten Helena en haar man in eerste instantie aan de Duitsers te ontsnappen, maar later worden ze alsnog opgespoord. De moeder van vijf kinderen sterft in december van 1944 in het Duitse concentratiekamp Ravensbrück.

Cornelis Aarnouts (1914-1943) is naast verzetsstrijder ook brood- en banketbakker. Tijdens de oorlog verspreidt hij de communistische krant De Waarheid. Op 31 januari 1943 wordt hij gearresteerd en in augustus doodgeschoten op de Waalsdorpervlakte.

Jan van de Neut (1921-1945) stencilt als medeoprichter de eerste uitgaven van Vrij Nederland in zijn ouderlijk huis in Amsterdam-West. De elektrotechnisch installateur verricht ook spionage voor de Britten en helpt neergehaalde Engelse piloten terug naar hun land. Na verraad wordt hij in het voorjaar van 1941 opgepakt en in verschillende Duitse tuchthuizen gevangen gezet. Kort voor het einde van de overlijdt Jan door uitputting.

Door: Erik Somers en René Kok