Herdenken
Archief
Herdenking Transvaalbuurt
4 MEI 2022
18:30 — 20:15
Tugelaweg
Let op! Dit event is al verstreken.
Stille tocht en herdenking.

Programma

18.30 uur stille tocht vanaf Nelson Mandela School Laing’s Nekstraat 44

19.30 uur aankomst bij het monument op de Tugelaweg voor nr. 110 / muziek Job Chajes

19.33 uur welkomstwoord: Kees Schakel

gastspreker: Frits Slicht

19.59 uur de Taptoe

20.00 uur stilte voor de herdenking / Wilhelmus

20.03 uur kranslegging en gelegenheid voor een ieder om bloemen te leggen bij het monument / muziek

20.15 uur muzikale afsluiting

Na afloop koffie en thee voor de aanwezigen in Tugelaweg 85.

Herdenkingsplaquette bij de ingang van het schoolgebouw aan de Laing’s Nekstraat 44

Op het schoolplein is een plaquette te zien met de tekst: ‘Ter herinnering aan de leerlingen en oud-leerlingen die niet terug kwamen. 1940-1945’. Ook binnen is er een monumentje: ‘Ter gedachtenis aan de 153 leerlingen die in 1942 werden gedeporteerd’. Al in de eerste oorlogsjaren mochten steeds meer joodse kinderen niet meer naar hun school. Uit het archief van de basisschool kwamen lijsten van de leerlingen te voorschijn, een veelheid van namen was doorgestreept: de joodse kinderen die niet meer op school mochten komen of na een razzia waren gedeporteerd.

Gedenkteken ‘de Davidster’ van Mieke Blits, Transvaalplein 1

Het gedenkteken is ontworpen door Mieke Blits, het stelt een tweekleurige Davidster voor en is opgebouwd uit 12 gelijkzijdige driehoeken. Op 4 mei 1987 werd de ster door burgemeester E. van Thijn onthuld met onder meer de opmerking: ‘Het belang van een gebeurtenis als deze is niet alléén dat een buurt zich bewust wordt van zijn geschiedenis, de blijvende wonden voelt die daar ooit zijn geslagen, maar ook als een buurt het zich tot haar historische taak rekent om zoiets nooit weer te laten geschieden.’ Het gedenkteken is tegen de gevel van de woning aan het Transvaalplein 1 aangebracht. Op deze plaats werden gedurende de oorlogsjaren de joodse bewoners verzameld om te worden afgevoerd naar de kampen van de nazi’s. De bewoners van het Transvaalplein behoorden tot de eerste leden van de Algemene Woningbouw Vereniging (AWV), tegenwoordig Stadgenoot. Het was het tweede complex woningen van de vereniging dat in de Transvaalbuurt werd gebouwd. Met dit herdenkingsteken wil het bestuur van Stadgenoot deze bewoners blijvend in de herinnering houden, bovendien beschouwt zij het gedenkteken ook als een waarschuwing tegen hedendaagse uitingen van discriminatie en racisme.

Het anti-apartheidsmonument van Pépé Gregoire, Krugerplein

Het anti-apartheidsmonument staat op de hoek van de Schalk Burgerstraat en de Albert Luthulistraat (voorheen Louis Bothastraat). Albert Luthuli was een leider van het ANC aan wie de Nobelprijs voor de Vrede werd toegekend. Het monument is een initiatief van een aantal buurtbewoners. De buurtbewoners vroegen burgemeester Ed van Thijn tijdens een werkbezoek aan de buurt om een monument tegen racisme en apartheid. Op zaterdag 20 juni 1987 is het monument door de burgemeester onthuld. Precies 44 jaar daarvoor vond op zondag 20 juni 1943 in de buurt de laatste razzia plaats, waarbij alle nog aanwezige joodse inwoners werden opgepakt en gedeporteerd. De volgende dag vond een transport van 5.524 joodse bewoners naar Westerbork plaats waarvan de meerderheid bewoners van de Transvaalbuurt waren. Het monument drukt de afschuw uit over het oppakken en wegvoeren van de joodse bevolking uit de buurt en de afschuw over de apartheidspolitiek in Zuid-Afrika waarbij weer de mensen door racisme werden onderdrukt en vervolgd. De buurtbewoners hebben voor het monument een ontwerp van de kunstenaar Pépé Gregoire uitgekozen, in samenwerking met de organisaties Kunst in Mokum, Anti-Apartheidsbeweging Nederland en het Komitee Zuidelijk Afrika. Het beeld symboliseert dat dingen die bij elkaar horen niet kunstmatig gescheiden mogen en kunnen worden. De tekst op de plaquette “Wie onder ons is meer of minder?” is van wijlen Rob Meijer (een van de initiatiefnemers) en benadrukt de onderlinge verbondenheid van de mensen.

Gedenkteken Eli van Tijn (1902-1945) van Steffen Maas, Kraaipanstraat

Het gedenkteken werd onthuld op vrijdag 14 december 2007 door burgemeester Cohen en de jongste zoon van Eli van Tijn, Geert van Tijn. Elias van Tijn (1902-1945), actief socialist, was hoofd van de toenmalige joodse openbare lagere school. Tijdens de Tweede Wereldoorlog speelde Eli van Tijn een actieve rol als verzetsstrijder, onder meer als lid van de verzetsgroep Gerretsen. Onder leiding van Eli van Tijn werd de zolder van de Kraaipanschool ingericht als onderduikruimte, waar hij zelf ook ondergedoken heeft gezeten. Eli van Tijn werd in 1943 verraden, opgepakt en gedeporteerd. Hij vond begin 1945 de dood.

Het kindermonument in de speeltuin aan de Joubertstraat

Rondom 1952 hebben de bestuursleden van de speeltuinvereniging geld bij elkaar gelegd om een herdenkingssteen in de speeltuin te kunnen aanbrengen. De steen kwam er, gemaakt van zwart graniet waarin met gouden letters de volgende tekst was aangebracht:

‘Ter gedachtenis. Aan het bestuur, leden en kinderen dezer speeltuinafdeling die in de

jaren 1940-1945 werden gedeporteerd en niet terugkeerden.’ De oorspronkelijke steen is op een bepaald moment verdwenen evenals de replica van de steen die rond 1978 werd gemaakt. In 1998 werd de laatste steen teruggevonden in een woning aan de Weesperzijde waar hij in bewaring was gegeven. In 1999 werd de steen teruggeplaatst op een sokkel in de speeltuin. Na verschillende vernielingen heeft de steen met de ‘littekens’ de huidige plaats gekregen.

Het Buikschot van Adam Jansma, Tugelaweg t.o. nummer 110

Het aangrijpende monument ”Het Buikschot” van Adam Jansma is een van pijn krimpende figuur neergezet op de plek waar op 15 december 1944 de Duitsers drie mannen fusilleerden als brute represaille vanwege een aanslag op de spoorlijn door onbekenden gepleegd. De Duitsers haalden drie willekeurige mannen uit het Huis van Bewaring aan de Weteringschans en schoten ze voor de ogen van verbijsterde voorbijgangers en omwonenden dood. Het monument werd op 5 juni 1962 door mevrouw Van Hall-Nijhoff, de echtgenote van burgemeester van Hall, onthuld met de woorden: “Ter herinnering aan allen die voor de vrijheid gestorven zijn”. Elk jaar wordt op 4 mei hier de herdenkingsplechtigheid gehouden. Tot vijftien jaar geleden wist men de namen van de slachtoffers niet. In 1996 heeft op verzoek van de MDSO Transvaal het RIOD een onderzoek gedaan naar hun namen. In 1997 werden deze namen in de sokkel van het monument gegraveerd. Jan Hendrik Faber, kweker en tuinarchitect, was in Baarn betrokken bij de uitgave van een illegaal blad. August van Ginkel, radiotelegrafist / observator 2e klasse bij het KNMI, werkte voor een illegaal zendstation in Utrecht. Dirk de Bruin, werktuigkundige bij de Nederlandse Vliegtuigfabrieken Fokker, verleende in Utrecht hulp aan onderduikers.

Program

18.30 silent march from Nelson Mandela School Laing’s Nekstraat 44

19.30 arrival at the monument on the Tugelaweg in front of no. 110 / music Job Chajes

19.33 welcoming speech: Kees Schakel

guest speaker: Frits Slicht

7:59 p.m. tattoo

20.00 o’clock silence for the commemoration / Wilhelmus

20.03 wreath laying and opportunity for everyone to lay flowers at the monument / music

20.15 musical closure

Afterwards coffee and tea for those present in Tugelaweg 85.

Commemoration plaque at the entrance of the school building at the Laing’s Nekstraat 44

In the schoolyard there is a plaque with the text: ‘In memory of the pupils and former pupils who did not return. 1940-1945’. Also inside there is a monument: ‘In memory of the 153 pupils who were deported in 1942’. Already in the first years of the war more and more Jewish children were no longer allowed to attend their school. From the archives of the elementary school lists of pupils emerged, a multitude of names had been crossed out: the Jewish children who were no longer allowed to attend school or who had been deported after a raid.

Memorial ‘the Star of David’ of Mieke Blits, Transvaalplein 1

The memorial was designed by Mieke Blits, it represents a two-colored Star of David and is composed of 12 equilateral triangles. On May 4, 1987, the star was unveiled by Mayor E. van Thijn with the remark: ‘The importance of an event like this is not only that a neighborhood becomes aware of its history, the lasting wounds that were once inflicted, but also if a neighborhood considers it its historical task to never let something like this happen again. The memorial is placed against the facade of the house at Transvaalplein 1. On this spot, during the war years, the Jewish residents were gathered to be deported to the Nazi camps. The residents of Transvaalplein were among the first members of the Algemene Woningbouw Vereniging (AWV), now Stadgenoot. It was the second complex of houses of the association that was built in the Transvaal neighborhood. With this memorial, the board of Stadgenoot wants to keep these residents permanently in mind, moreover it also considers the memorial a warning against contemporary expressions of discrimination and racism.

The anti-apartheid monument of Pépé Gregoire, Kruger Square

The anti-apartheid monument stands at the corner of Schalk Burgerstraat and Albert Luthulistraat (formerly Louis Bothastraat). Albert Luthuli was a leader of the ANC to whom the Nobel Peace Prize was awarded. The monument is an initiative of a number of local residents. During a working visit to the neighbourhood, the local residents asked mayor Ed van Thijn for a monument against racism and apartheid. On Saturday, June 20, 1987 the monument was unveiled by the mayor. Exactly 44 years earlier, on Sunday June 20, 1943, the last razzia took place in the neighborhood, during which all remaining Jewish residents were rounded up and deported. The next day a transport of 5,524 Jewish residents to Westerbork took place, the majority of whom were residents of the Transvaal neighborhood. The monument expresses the revulsion at the rounding up and deportation of the Jewish population from the neighborhood and the revulsion at the apartheid policy in South Africa in which again people were oppressed and persecuted through racism. The neighborhood residents selected a design for the monument by artist Pépé Gregoire, in collaboration with the organizations Kunst in Mokum, Anti-Apartheid Movement Netherlands and the Komitee Zuidelijk Afrika. The sculpture symbolizes that things that belong together should not and cannot be artificially separated. The text on the plaque “Who among us is more or less?” is by the late Rob Meijer (one of the initiators) and emphasizes the interconnectedness of people.

Memorial Eli van Tijn (1902-1945) by Steffen Maas, Kraaipanstraat

The memorial was unveiled on Friday, December 14, 2007 by Mayor Cohen and the youngest son of Eli van Tijn, Geert van Tijn. Elias van Tijn (1902-1945), active socialist, was head of the then Jewish public elementary school. During the Second World War, Eli van Tijn played an active role as a resistance fighter, among others as a member of the Gerretsen resistance group. Under Eli van Tijn’s leadership, the attic of the Kraaipan school was converted into a hiding place, where he himself went into hiding. Eli van Tijn was betrayed, arrested and deported in 1943. He was killed in early 1945.

The children’s memorial in the playground on Joubert Street

Around 1952 the board members of the playground association put money together to be able to place a commemorative stone in the playground. The stone came, made of black granite in which with golden letters the following text was applied:

‘In Memory. To the board, members and children of this playground department who were

1940-1945 and did not return’. The original stone disappeared at some point as did the replica of the stone made around 1978. In 1998, the final stone was found in a home on the Weesperzijde where it had been placed for safekeeping. In 1999, the stone was returned to a pedestal in the playground. After several acts of vandalism, the ‘scarred’ stone was given its current location.

The Buikschot of Adam Jansma, Tugelaweg t.o. number 110

The poignant monument “The Belly Shot” by Adam Jansma is a painfully shrinking figure erected on the spot where on December 15, 1944, the Germans executed three men as a brutal reprisal for an attack on the railroad line by unknown persons. The Germans took three men at random from the Weteringschans prison and shot them dead in front of bewildered passers-by and local residents. The monument was unveiled on June 5, 1962 by Mrs. Van Hall-Nijhoff, the wife of Mayor van Hall, with the words, “In memory of all those who died for freedom.” Every year on May 4, the memorial ceremony is held here. Until fifteen years ago, people did not know the names of the victims. In 1996, at the request of the MDSO Transvaal, the RIOD conducted an investigation into their names. In 1997 these names were engraved on the pedestal of the monument. Jan Hendrik Faber, nurseryman and garden architect, was involved in the publication of an illegal magazine in Baarn. August van Ginkel, radio operator / observer 2nd class at KNMI, worked for an illegal broadcasting station in Utrecht. Dirk de Bruin, mechanic at the Dutch Aircraft Factories Fokker, helped people in hiding in Utrecht.

Herdenking Transvaalbuurt
4 MEI 2022
18:30 — 20:15
Tugelaweg
Amsterdam
Onderdeel van Herdenkingen & Stille Tocht
Website by HOAX Amsterdam