Een vriend, je beste vriendin, een collega, de buurjongen of de leraar: stel je eens voor dat 1 op de 10 personen uit jouw omgeving verdwijnt? De impact zou enorm zijn. Dat is wat er in Amsterdam gebeurde tijdens de Tweede Wereldoorlog. Van de 80.000 gedeporteerde Joodse stadsbewoners is driekwart vermoord. Er verdween daardoor een enorm aantal mensen uit de Amsterdamse samenleving. De stad zou nooit meer hetzelfde zijn.
De gebouwen en huizen in Amsterdam kwamen relatief ongeschonden door de oorlog, in tegenstelling tot enkele andere Nederlandse steden. De Jodenvervolging sloeg hier wel onherstelbare gaten in de stad. In het jaar waarin we stilstaan bij 75 jaar vrijheid in Nederland, gaven wij ism het Joods Cultureel Kwartier de opdracht aan fotograaf Jeroen Hofman om deze gaten met een fotoserie zichtbaar te maken. Hofman maakte lege foto’s van plekken in Amsterdam die van belang zijn geweest in deze zwarte geschiedenis van de stad.
Met dank aan Bianca Stigter, auteur van Atlas van een bezette stad. Amsterdam 1940-1945.
Bekijk hieronder de gemaakte foto’s met de beschrijvingen.
Jonas Daniël Meijerplein
Het Jonas Daniël Meijerplein was tot en met 1943 verzamelplaats van razzia’s. Op 22 en 23 februari 1941 werden Joodse mannen op het plein samengedreven. De eerste razzia’s, uitgevoerd door de bezetter in Nederland, vonden plaats in de Amsterdamse Jodenbuurt.
In totaal werden 427 Joodse mannen weggevoerd, eerst naar Kamp Schoorl en vervolgens naar de concentratiekampen Buchenwald en Mauthausen, waar de meesten al snel omkwamen. Het geweld tegen Joodse stadsgenoten vormde de aanleiding tot de Februaristaking.
Zentralstelle
Op de lege plek aan het Adama van Scheltemaplein stond de voormalige Christelijke HBS waar vanaf juni 1942 de ‘Zentralstelle für Jüdische Auswanderung’ was gevestigd. Vanuit de ‘Zentralstelle’ werd de deportatie van alle Joden in Nederland geregeld. Via de Zentralstelle zijn tot oktober 1942 18.000 Joodse Amsterdammers gedeporteerd. Na de sluiting van de Hollandsche Schouwburg in november 1943 werd het gebouw weer ingezet als verzamelplaats.
Op zondag 26 november 1944, toen de Zentralstelle was verhuisd naar Velp, werd het gebouw vernietigd bij een Brits bombardement, dat vooral bedoeld was voor het gebouw aan de overkant van de straat, het hoofdkwartier van de ‘Sicherheitspolizei & Sicherheitsdienst’ in de school aan de Gerrit van der Veenstraat. Er vielen naar schatting zestig doden, onder wie een aantal onderduikers en vier SD’ers.
Olympiaplein
Het sportcomplex op het Olympiaplein heeft tijdens razzia’s in Beethovenbuurt gediend als verzamelplaats voor opgepakte Joden. In 1941 was in de Beethovenbuurt 37% van 12.560 van de bewoners Joods. Er woonden hier veel Joodse vluchtelingen uit Duitsland.
Krugerplein
Het Krugerplein heeft tijdens razzia’s in de Transvaalbuurt gediend als verzamelplaats voor opgepakte Joden. In de Transvaalbuurt, de wijk met de meeste Joodse inwoners van de stad, was ca. 80 procent van de 20.000 inwoners Joods. Dit was de wijk, Judenviertel II, waar de nog overgebleven Joden van Amsterdam moesten gaan wonen in 1943.
Plantage Middenlaan
Vanaf de Hollandsche Schouwburg aan de Plantage Middenlaan zijn van juli 1942 t/m november 1943 46.000 Joodse Amsterdammers lopend, per tram of op een vrachtwagen weggevoerd naar doorgangskamp Westerbork via het Centraal Station, Station Muiderpoort of, het niet meer bestaande, rangeerterrein Stadsrietlanden (naast het Lloydhotel). Het theater diende als verzamelplaats en gevangenkamp, nadat het vanaf oktober 1941 als schouwburg diende uitsluitend toegankelijk voor Joods publiek.
Victorieplein, destijds Daniël Willinkplein
Het grasveld voor de Wolkenkrabber op het Victorieplein (destijds Daniël Willinkplein) heeft tijdens razzia’s in de Rivierenbuurt gediend als verzamelplaats voor opgepakte Joden. In 1940 woonden in de Rivierenbuurt 17.000 Joden, waaronder veel Joodse vluchtelingen uit Duitsland, uiteindelijk zijn er 13.000 vermoord. De buurt werd in 1942 aangewezen als Judenviertel III, een van de drie wijken in Amsterdam waar, tot september 1943, nog Joden mochten wonen.
Muiderpoort
Het spoor richting Amersfoort waarover de treinen naar Westerbork reden. Vanaf Station Muiderpoort zijn ruim 11.000 Joodse Amsterdammers afgevoerd via Westerbork richting de concentratie- en vernietigingskampen. Het station werd net als het Centraal Station, Amstel en, het niet meer bestaande, rangeerterrein Stadsrietlanden (naast het Lloydhotel) gebruikt om Joden af te voeren richting het doorgangskamp in Drenthe.