Op de bank in de Gloriantstraat in Amsterdam-West zit Annemieke Kamoschinski, een keurige, welbespraakte, dame. Ze zou zo uit een gegoede buurt kunnen komen maar toch is haar afkomst een andere: haar vader was fanatieke communist en hij was vanuit dit pand tijdens de tweede wereldoorlog betrokken bij het verzet.
Ben Portegies Zwart werd geboren op Kattenburg als zoon van een spruit uit een buitenechtelijke relatie en een felle socialiste. Hij werd dan ook al jong lid werd van de Arbeiders Jeugdcentrale. “Maar dansen rond de meiboom was niks voor hem,” vertelt Kamoschinski. “Hij wilde praten over sociale ongelijkheid dus sloot hij zich rond zijn zestiende aan bij de Communistische Jeugdbond.” Machine Banktekenaar worden, dat wilde Zwart. Maar de mulo afmaken zat er aanvankelijk niet in, hij moest aan het werk. “Mijn vader werkte korte tijd bij een kabelfabriek in Amsterdam-Noord en bij de KNSM maar hij werd steeds ontslagen omdat hij opkwam voor het lot van zijn medearbeiders. Uiteindelijk ging hij aan de slag bij de Amsterdamse Droogdok Maatschappij.”
“In de jaren dertig werd er in de binnen de Communistische Partij Holland al veel gesproken over de situatie in Duitsland,” vertelt Kamoschinski. “Ze kwamen veel te weten door uit Duitsland gevluchte partijgenoten. Er werden in Rusland zelfs al mensen opgeleid om seininstallaties te bouwen voor het geval er een oorlog zou uitbreken. Al in 1939 werd tijdens een congres gekeken wie er bij het verzet zou kunnen en wie niet.”
Mei 1940. De Duitsers vielen Nederland binnen en Zwart werd in 1942 door de partij benaderd voor het verzet. Zijn ervaring als seiner in het Nederlandse leger was van grote waarde voor ze. Hij werd lid van de verzetgroep van Daan Goulooze en had als taak de gecodeerde seinberichten op te schrijven. Hij schreef ze op zonder te weten wat precies de inhoud was. “Het communistisch verzet was goed georganiseerd. De seininstallaties verhuisden de hele tijd en binnen het verzet wist niemand elkaars naam,” weet Koschinski.
Een jaar ging het goed tot op een dag de Grune Politzei voor de deur in de Gloriantstraat verscheen. Zwart was niet thuis en meneer Artz, de bovenbuurman belde hem op zijn werk. Zwart vluchtte en begon aan een reis langs meer dan dertig onderduikadressen waaronder het Paleis op de Dam. “Op al die verschillende adressen leerde hij heel veel. Hij maakte kennis met literatuur en klassieke muziek en bleef als communist de rest van zijn leven een groot liefhebber van de Mattheus Passion van Bach.”
5 mei 2017. In de kleine huiskamer aan de Gloriantstraat luisteren vijfendertig mensen opeen gepropt in een kleine woonkamer ademloos naar het verhaal van Annemieke Koschinski. “Ik heb dit verhaal al vaak verteld maar vandaag is bijzonder,” ze is even stil. “Het verhaal speelde zich hier af en hier naast mij zit de zoon van Daan Gouwelooze, we hebben elkaar vandaag voor het eerst ontmoet. Vijfenzeventig jaar na dat onze vaders samen in het verzet zaten.”