Na tien jaar jongerenprojecten neemt Hanna Timmers (34) afscheid van Theater Na de Dam. Ik spreek haar, samen met Nnennaya (22), Fiankson (16) en Hannah (15), in de week na 4 en 5 mei. Nnennaya: ‘Nu ik met Theater Na de Dam heb meegedaan, herdenk ik ook echt als ik herdenk.’
Het is een week na 4 mei en het regent nog even hard als toen. Hanna Timmers en ik hebben afgesproken voor een interview over haar vertrek bij Theater Na de Dam. Maar de eerste tien minuten van ons videogesprek is vooral zij het die mij vragen stelt.
Hanna is enthousiast en assertief. Ook in de manier waarop ze mij met jongeren Nnennaya, Fiankson en Hannah in contact bracht. Ze speelden alle drie eerder mee in voorstellingen van Theater Na de Dam.
In de avond na de Nationale Dodenherdenking op 4 mei coördineert Theater Na de Dam meer dan honderd voorstellingen door heel Nederland. En nu al zo’n tien jaar zijn jongerenvoorstellingen daar een belangrijk onderdeel van.
‘In 2011 wilde jongerencentrum Volta in de Spaarndammerbuurt een project doen waarbij jongeren en ouderen uit de buurt met elkaar in gesprek zouden gaan over de oorlog,’ vertelt Hanna. ‘Op basis van die ontmoetingen hebben we toen een wandelvoorstelling door de buurt gemaakt. Zo ben ik begonnen.’
Dat eerste jongerenproject noemden Hanna en haar collega’s ‘Toen het oorlog was’.
‘De inhoud was toen nog heel basic’, vindt Hanna, ‘maar in de jaren die volgden zijn we steeds meer gaan reflecteren op de ingewikkelde tijd waarin we nu leven. Kaatsen tegen de muur van de geschiedenis, zeggen we vaak. Inmiddels zijn er zesendertig van zulke projecten door heel Nederland. En zeven internationaal, in het kader van International Holocaust Remembrance Day.’
Afgelopen 4 en 5 mei was er onder meer een korte film uit Amsterdam Zuidoost, een theatrale wandeling in het Westerpark en een speciale website over De Nacht van de Tolhuistuin in Amsterdam Noord.
‘We hebben vooral heel veel samen gedaan,’ zegt Nnennaya. Ze is 22 jaar en één van de jongeren die meespeelde in De Nacht. Nnennaya doet de opleiding voor dierenartsassistente en theater is haar grootste hobby. Ik spreek haar, samen met Hannah en Fiankson, een dag na mijn gesprek met Hanna, via een videoverbinding.
‘We hebben nagedacht over liefde en angst in de nacht,’ vertelt Nnennaya. ‘Wat is dat voor jou en hoe voelt dat? En hoe is de nacht van nu in vergelijking met vroeger?’
Ook Hannah van 15 speelde mee. Ze zit op school in Amsterdam en houdt van tekenen en kunst maken. Zij en Nnennaya kennen elkaar goed.
‘We hebben ouderen geïnterviewd, wat heel erg interessant was,’ zegt Hannah. ‘Iedereen heeft een eigen verhaal. Dat hebben we verwerkt in het script over de nacht.’
‘Ze gaan dit nooit meer vergeten,’ zei Hanna een dag eerder. ‘Job Cohen heeft wel eens gezegd: ‘Het is een rotoorlog, maar wat kun je er mooie dingen mee doen.’ Misschien is het op dit moment vooral een toffe ervaring voor ze, maar ze hebben ook dit indrukwekkende verhaal gehoord. Voortaan zal 4 mei voor hen niet meer zo leeg zijn, want dan denken ze hier aan.’
‘Voordat ik meedeed aan Theater Na de Dam deed ik eigenlijk nooit iets op 4 en 5 mei,’ vertelt Fiankson. Hij is 16 jaar, zit op de Amsterdamse Jeugdtheaterschool en is goed in tennissen. Hij heeft de afgelopen drie jaar meegespeeld in verschillende jongerenprojecten.
‘Maar ik wist ook niet dat 4 en 5 mei iets belangrijks was. Het is wel interessant om te weten dat er een soort feestdag is om mensen te herdenken. Sinds ik dat weet ben ik ook altijd twee minuten stil op 4 mei.’
‘Ik heb dat ook,’ zegt Nnennaya. ‘Nu ik met Theater Na de Dam heb meegedaan, besef ik hoe heftig het eigenlijk is geweest. Dat er zoveel kleine verhalen bij elkaar komen en dat dat het zo groot maakt. Daar ben ik verbaasd over. Als ik nu ga herdenken, dan herdenk ik ook echt.’
De voorstellingen van Theater Na de Dam zijn bedoeld om de herdenking op 4 mei van extra betekenis te voorzien, legt Hanna uit. Om spelers en toeschouwers verhalen te bieden om die twee minuten om acht uur mee in te vullen.
‘De jongerenprojecten zijn dus geen herdenkingen,’ benadrukt Hanna. ‘Dat is een soort misverstand wat soms om Theater Na de Dam heen hangt. Ons doel is het bewaren van oorlogsverhalen, het herinneren daarvan en de reflectie van die oorlog op het nu. Een wederzijdse ontmoeting om samen de herdenking te markeren.’
Een ontmoeting om te herinneren, maar geen herdenking.
‘Wat is een herdenking dan eigenlijk wel?’, vraag ik me hardop af. Voor Nnennaya, Fiankson en Hannah is dat best een moeilijke vraag.
‘Iedereen heeft een andere blik op het woord herdenken,’ merkt Fiankson op, ‘maar ik zie het als terugdenken aan de tijd en daar je respect aan tonen.’
‘Voor mij is herdenken vaak stil zijn,’ zegt Nnennaya, ‘en dan nadenken over hoe moeilijk mensen het in die tijd hadden.’
‘Als je stil bent, kan je beter in jezelf nadenken dan als je naar iemand aan het luisteren bent,’ vindt ook Hannah. ‘Ik vind het ook een mooi gebaar als heel Nederland stil is. Het is een soort van respect tonen.’
‘Ik heb eigenlijk niet zoveel met de herdenking op de Dam,’ zegt Hanna. ‘Misschien dat ik daarom zo expliciet zeg, dat Theater Na de Dam geen herdenking is. Maar als het dat wel zou zijn, dan zou het een herdenking zijn met geschiedenis, reflectie en de vrijheid om daar iets van te vinden. En vooral dat laatste zit niet in de Nationale Dodenherdenking, vind ik. ’
Nnennaya, Fiankson, Hannah en ik hebben bijna een uur gepraat als ik ze naar de toekomst van herdenken vraag. Ik zie ze hard nadenken op mijn computerscherm, voordat ze antwoord geven.
‘Ik denk niet dat alle jongeren heel veel zin hebben om na te denken over de Tweede Wereldoorlog,’ zegt Fiankson.
‘Nee,’ zegt Hannah, ‘want veel jongeren zijn er niet heel erg mee bezig omdat het zo lang geleden gebeurd is. Ik denk daarom dat er meer van dit soort projecten moeten komen. Dat vind ik wel belangrijk.’
‘Ja,’ zegt Nnennaya, ‘want als jongeren het leuk vinden om mee te doen, dan doen ze vanzelf mee.’
‘Het is natuurlijk stom als je tegen jongeren gaat zeggen: je moet nu gaan herdenken,’ zegt Hannah. ‘Dat gaat niet werken.’
‘Van mij hoef je herdenken ook helemaal niet belangrijk te vinden,’ vertelde Hanna mij al eerder. ‘Het mag best zo zijn dat een jongere na zo’n project zegt: eigenlijk vind ik het wel tijd om het te vergeten. Daar moet ook ruimte voor zijn.’
2021 was Hanna’s laatste jaar bij Theater Na de Dam. Maar als ze praat over haar vertrek, klinkt er geen verdriet of weemoed in haar stem.
‘Ik heb heel veel vertrouwen in het huis dat we hebben gebouwd. Ik denk dat mijn ziel erin zit en dat blijft, ook als ik er niet meer ben. Maar ik ga het werk wel missen.’
Ik vraag Hanna of ze de toekomst van herdenken met datzelfde vertrouwen tegemoet ziet.
‘Ik zie mijzelf in de toekomst van herdenken niet als individu,’ antwoordt ze. ‘Ik heb het gevoel dat we het samen dragen en daar ben ik hoopvol over. Ik ben heel optimistisch over deze generatie. Veel meer dan over mijn eigen. Maar ik denk wel dat het hard werken wordt voor ze. Ik ben dus niet zorgeloos. Maar ik heb wel hoop.’
Toekomst van Herdenken
Na ‘75 jaar Vrijheid’ vraagt het Amsterdams 4 en 5 mei comité zich af: hoe ziet de toekomst van herdenken eruit? In deze serie verzamelen we grote en kleine gedachten van Amsterdammers; van ooggetuigen tot scholieren en van vrijwilligers tot programmamakers. Lees hier hun verhalen.