Lokale herdenkingen
Herdenking Bos en Lommer
Het oorlogsmonument 'De Zittende Vrouw' herinnert de inwoners van Bos en Lommer aan de Tweede Wereldoorlog en de strijd tegen de Duitse bezetter.
25 maart 2024 - door Erik Somers & René Kok

Op 1 mei 1940 bericht het weekblad Panorama over de bouw van moderne flatwoningen met vier verdiepingen aan de zojuist aangelegde Bos en Lommerweg in Amsterdam-West. In nieuwbouwwijk Bos en Lommer experimenteert de gemeente Amsterdam in het kader van het Algemeen Uitbreidingsplan (AUP) met wat genoemd wordt een open bebouwingswijze. Van dit Nieuwe Bouwen zijn licht, lucht en ruimte de uitgangspunten. De nieuwe bewoners verheugen zich op hun hun moderne woning. Maar op 10 mei 1940 wordt dit mooie toekomstperspectief plotseling overschaduwd door het uitbreken van de oorlog. Hitlers legers vallen Nederland binnen. Op 15 mei zien bewoners van de nieuwe wijk in aanbouw op de nabijgelegen Admiraal de Ruyterweg een lange stoet gemotoriseerde Duitse eenheden langskomen. Via de Haarlemmerweg gaan ze naar Haarlem. Van de een op de andere dag verandert het dagelijks leven in Bos en Lommer. De naast elkaar gelegen Herman Gorterschool en Jacques Perkschool in de Zeven Provinciënstraat (nu: Karel Doormanstraat) worden gevorderd door de Wehrmacht, het Duitse leger. De leerlingen worden in andere scholen ondergebracht. Ook in de Israël Queridoschool in de Gerard Callenburgstraat 38-40 worden Duitse soldaten ondergebracht. De aangrenzende speeltuin ‘De Ruijter’ dient als exercitieterrein. Ondanks de oorlogssituatie gaat de bouw van woningcomplexen in Bos en Lommer [tot 1942] gewoon door. 

Op 7 september 1941 besteedt de Duitse krant, Deutsche Zeitung in den Niederlanden aandacht aan de vernieuwende manier van bouwen in het bezette Amsterdam. 

Er verandert meer als gevolg van de oorlog. Ter bescherming tegen geallieerde luchtaanvallen worden strikte verduisteringsvoorschriften uitgevaardigd. De Luchtbeschermingsdienst (LBD) houdt streng toezicht. In de Zeven Provinciënstraat 121 is een wijkpost van de LBD ingericht met tien vrijwilligers uit de buurt. Schaarste en gebrek worden al snel een probleem. Steeds meer voedingsproducten, maar ook kleding, schoeisel en tabak zijn alleen nog ‘op de bon’ verkrijgbaar. Dus, wie bij melkhandel C. v. d Broek op de Bos en Lommerweg 85 koopt, moet eerst een distributiebon inleveren. Het verkeer verandert. Particuliere autobezitters krijgen geen benzine meer. Het alternatief is een aanhangkarretje voor achter de fiets, waarin plaats is voor twee personen. Zo rijden Sinterklaas en zijn Pieten op 5 december 1940 in de traptaxi over de stille Bos en Lommerweg. Op 19 april 1941 laat de NSB zich zien. Musserts zwarthemden marcheren met muziek over diezelfde nieuwe Bos en Lommerweg. 

Bos en Lommerweg, 5 december 1940. Sinterklaas en zijn pieten in een fiets-taxi. (BRON: BeeldbankWO2/NIOD)
Verzetsman Gerard Steen (1925 – 1945) (BRON: BeeldbankWO2/NIOD)

Het steeds hardere optreden van de Duitsers in de tweede helft van de bezetting heeft tot gevolg dat het verzet omvangrijker, maar ook gewelddadiger wordt. Op de Bos en Lommerweg 309, driehoog, woont de jonge Belasting Medewerker Gerard Steen bij zijn ouders. Op 1 december 1944 neemt hij ontslag om zich geheel aan verzetsactiviteiten te kunnen wijden. Gerard is betrokken bij wapentransporten en in de kamer van zijn ouderlijk huis vinden wapeninstructies plaats. Hij wordt verraden en op 8 april 1945 doorzoekt de Duitse politie (Sicherheitspolizei) de woning waarbij een stengun en 60 patronen worden gevonden. De 20-jarige verzetsman wordt op 15 april bij Sint Pancras, ten noordoosten van Alkmaar met negentien andere verzetsmensen gefusilleerd. Hun lichamen worden provisorisch begraven in de Duinen bij Overveen, en na de oorlog overgebracht naar de Eerebegraafplaats in Bloemendaal. 

Gerards naam staat op een gedenksteen aan de Rooms-Katholieke Kerk aan de Admiraal de Ruijterweg. Twaalf jaar na de bevrijding, op 4 mei 1957, onthult burgemeester en oud-verzetsman Gijs van Hall op de Bos en Lommerweg, in het plantsoen bij de Egidiusstraat, het monument Zittende Vrouw van beeldhouwer Gerarda Rueter. Het oorlogsmonument herinnert de inwoners van Bos en Lommer aan de Tweede Wereldoorlog en de strijd tegen de Duitse bezetter. In 1976 werd het klakstenen beeld vervangen door een bronzen versie, omdat het onherstelbaar was beschadigd. 

Erik Somers Historicus bij het NIOD
Dr. Erik Somers is historicus en promoveerde in 2014 aan de UvA op het proefschrift 'De oorlog in het museum. Herinnering en verbeelding'.
René Kok Beeldonderzoeker bij het NIOD
René Kok is beeldonderzoeker bij het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust-, en Genocidestudies.
Website by HOAX Amsterdam