Lokale herdenkingen
Herdenking Plein ’40-’45
Plein ’40-’45 is het tweede herdenkingsplein van Amsterdam. Op het plein staat het Vrijheidscarillon waar jaarlijks wordt herdacht.
25 maart 2024 - door Erik Somers & René Kok

In mei 1961 besteedt het bioscoopjournaal aandacht aan het nieuwe Plein 1940-1945: “In één der ruim aangelegde tuinsteden in het nieuwe westen van Amsterdam herinnert een groot plein aan de jaren 40-45. Op dit plein in de hoofdstad van het land is een klokkenspel opgericht dat een symbool wil zijn voor de dankbaarheid van het Nederlandse volk voor de herwonnen vrijheid. De drie grootste klokken dragen de namen van prinses Wilhelmina, koningin Juliana en prins Bernhard. Op de avond van de Bevrijdingsdag zijn deze vrijheidsklokken door de commissie Nationale Herdenking aan de hoofdstad aangeboden en door de koningin in tegenwoordigheid van de prins in gebruik gesteld. (…) De vrijheidsklokken zullen in de toekomst vaak hun klanken uitstrooien over dit symbolische plein en zo de herinnering levend houden aan de vreugde over onze herkregen vrijheid.” Het carillon wordt in 1952 gemaakt door architect en kunstenaar Dick Slebos in samenwerking met klokkengieterij Van Bergen uit Heiligerlee. De gelden zijn bijeengebracht door kleine en grote schenkingen De toenmalige PTT verleent medewerking door het plaatsen van geldbusjes in de postkantoren. De grote klokken dragen de namen koningin Wilhelmina, (toen) prinses Juliana en prins Bernhard. In hun jaren in ballingschap in Londen en Canada zijn zij symbool van verzet. De kleine klokken zijn naar een provincie genoemd. Het Vrijheidscarillon hangt vervolgens op verscheidene plaatsen, onder andere op de Dam. In 1954 valt het besluit dat het een definitieve plaats in de hoofdstad zal krijgen. De commissie Nationale Herdenking heeft aanvankelijk het Bos en Lommerplein in gedachten als meest ideale plaats, maar nog datzelfde jaar wordt bepaald dat  de keus zal vallen op een nader te bepalen plein in Amsterdam-West. Pas eind mei 1960 besluit de gemeente het carillon uiteindelijk te plaatsen op Plein 40-45 in de nieuwe wijk Tuindorp Slotermeer. Het Vrijheidscarillon wordt op 4 mei 1961 in gebruik genomen. Vijftig jaar later krijgt  het officieel de status van gemeentelijk monument.

Amsterdam kiest voor Plein ’40 -’45 omdat het plein in de ‘Verzetsheldenbuurt’ ligt. In deze buurt zijn 42 straten vernoemd naar verzetsstrijders uit de jaren van de Duitse bezetting. In 2016 groeit het besef dat in de herinnering aan de oorlog de belangrijke rol van vrouwen onterecht te weinig aandacht heeft gekregen. Besloten wordt zes bruggen in de wijk naar verzetsvrouwen te vernoemen. Het jongste lid van het 4 en 5 mei comité Slotermeer, de scholier Imane Valk daarover: ‘Elke ochtend fiets ik hier langs naar school en dan besef ik wat voor bijzondere helden dit eigenlijk zijn. (…) Ik vind het belangrijk hierbij stil te staan omdat dit mensen zijn die naar elkaar omkijken, elkaar helpen en risico’s nemen voor een ander zonder daarbij iets terug te verwachten.’ In 2020 worden de straten en bruggen in de Verzetsbuurt voorzien van 48 panelen met teksten over de vernoemde verzetspersoon en een portretfoto.

Door de jaren heen zijn in Slotermeer steeds meer mensen met een migratieachtergrond komen wonen. De wijk heeft een sterk multicultureel karakter. De dodenherdenking vindt jaarlijks plaats op 4 mei om 8 uur ’s avonds. In 2019 wordt besloten Plein 40-45 als het tweede herdenkingsplein van Amsterdam, na de Dam, in ere te herstellen. Het Bevrijdingsfestival op het plein is de afsluiter van Maydan Festival, vier dagen die in het teken staan van verbinden en kennis maken met elkaars geschiedenis, tradities en rituelen.

Erik Somers Historicus bij het NIOD
Dr. Erik Somers is historicus en promoveerde in 2014 aan de UvA op het proefschrift 'De oorlog in het museum. Herinnering en verbeelding'.
René Kok Beeldonderzoeker bij het NIOD
René Kok is beeldonderzoeker bij het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust-, en Genocidestudies.
Website by HOAX Amsterdam