“Waarom eren wij Nederlanders helden als Nelson Mandela zo groots en is een vrijheidsstrijder als Sutan Sjahrir zo goed als vergeten?’ Vanuit haar rolstoel kijkt Joty ter Kulve van Os (1926) zelfverzekerd de zaal in. Er klinkt instemmend geroezemoes. Het meerendeel van de zaal heeft Indische roots, en haar opmerking breng duidelijk beroering.
Sutan Sjahrir is, naast Soekarno en Hatta, in Nederland vooral bekend als een van de grondleggers van de Indonesische onafhankelijkheid. Als verzetsstrijder staat hij voor een grote en belangwekkende geschiedenis. “Anders dan Hatta en Soekarno streefde Sjahrir echt naar vrijheid voor iedereen,” vertelt Ter Kulve. “Hij was een groot tegenstander van de rangen en standenmaatschappij die Indië toen was.”
In een zaaltje in het Tropenmuseum zitten zo’n vijfenveertig mensen klaar voor een steeds zeldzamer fenomeen: iemand die uit eerste hand kan vertellen van de jaren waarin Indonesië nog onderdeel van het Koninkrijk der Nederlanden was. Ter Kulve is zo iemand en niet zomaar: in haar ouderlijk huis werd in 1946 het akkoord van Linggadjatti gesloten. Dit akkoord had de basis moeten leggen voor een vreedzame overgang van de kolonie naar een onafhankelijke republiek in een unie met Nederland. “Een goed akkoord wat uiteindelijk door zowel Indonesië als Nederland helaas te militair is geïnterpreteerd,” aldus Ter Kulve.
De strijd van Sjahrir begon in de jaren dertig toen hij na een studie rechten in Leiden en Amsterdam terug naar zijn vaderland ging. Hij was gematigd nationalist maar streefde naar een onafhankelijk Indonesië, iets waarvoor de Nederlandse koloniale overheid hem in 1934 opsloot in het concentratiekamp Bovel-Bigoel. Daar schreef hij een vlammende reactie op het beroemde boek In de Schaduwen van Morgen van de Nederlandse historicus Huizinga. Huizinga trok stevig van leer tegen de Nazi’s maar vergat volgens Sjahrir hoe de Nederlanders in Indonesië met hun onderdanen omgingen.
Sjahrir kwam in 1942 vrij maar wilde niet, zoals Hatta en Soekarno, samenwerken met de Japanners. Hij ging in het verzet. Ter Kulve: “Sjahrir bleef altijd trouw aan zijn idealen. Dat zorgde er wel voor dat hij altijd de vijand was.” Na de onafhankelijkheid van Indonesië was Sjahrir even premier maar hij kreeg het al snel aan de stok met Soekarno. Die sloot hem op en verbande hem. In 1966 overleed hij in Zurich.
Het zien van Sjahrir als held gaat Ter Kulve aan het hart. Daarom zette zij zich in om haar ouderlijk huis, dat sinds de jaren zeventig al een museum was, een Lieu de memoire te maken waar zowel Indonesiers als Nederlanders zich in konden vinden. Het akkoord van Linggadjatti streefde immers naar den vreedzame en diplomatieke oplossing van de dekolonisatie. De erkenning van Sutan Sjahrir als vrijheidsstrijder in Nederland hoort daar ook bij.
Maar of dat er ooit komt is zeer de vraag. In de Indische gemeenschap is veel weerstand tegen zijn persoon. “Ik begrijp dat wel, hij heeft natuurlijk mede voor het einde van Nederlands Indië gezorgd. Gelukkig merk ik onder jongeren niet veel van die weerstand. Misschien moeten zij maar voor dat standbeeld zorgen.”