Een groep Amsterdammers die organisator, spreker of vrijwilliger zijn op 4 of 5 mei, doet een gezamenlijke oproep om te leren van de oorlogsherinnering.

Toen de val van nazi-Duitsland nabij kwam, schreef Einstein op 9 maart 1945 een brief aan een vriend aan de westkust van de VS, met wie hij zijn vrees en mistroostigheid in de eerste jaren van de oorlog had gedeeld:
‘En dus, na al die jaren, gaan we nu uiteindelijk de ineenstorting van het verschrikkelijke kwaad aanschouwen. Wellicht zullen al die vreselijke gebeurtenissen op de lange termijn toch nog leiden tot iets goeds: het zou al met al niet geheel onlogisch zijn om een standbeeld van die verachtelijke Hitler te plaatsen in de vestibule van het toekomstige paleis van een wereldregering, aangezien hij, ironisch gezien, enorm heeft geholpen om zoveel mensen te overtuigen van de noodzaak van een supranationale organisatie.’

Einstein geeft in zijn woorden een voorzet voor de wederopbouw en een nieuwe bloei na de oorlog. Verlies als startpunt van iets nieuws en iets goeds. Kan dat?

Op 4 mei herdenken we de gevolgen van radicale uitsluiting. We herdenken hoe meer dan 100 duizend Joodse Nederlanders en een onbekend aantal verzetsmensen en Roma en Sinti werden vermoord, hoe homoseksuelen, gehandicapten en anderen uit onze stad  werden gemarginaliseerd, hoe ons land, inclusief de overzeese koloniën, werd geteisterd door onderdrukking en fragmentatie en hoe de oorlog overal ter wereld dood en ellende bracht. Opnieuw zeggen we: ‘Dat Nooit Weer!’  

In de eerste plaats mens

Op 5 mei herdenken en vieren we het ideaal om dat nooit weer te laten gebeuren. We vieren het ideaal dat na de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog voorop kwam te staan: dat we allemaal in de eerste plaats mens zijn; en in de tweede plaats Nederlander, Amerikaan, Duitser, Jood of moslim. 

We zijn elkaar vervolgens, in bijvoorbeeld de Verenigde Naties, Europese Unie, Navo en met de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, zo dicht genaderd dat we elkaar nooit meer los kunnen laten.  

5 mei is de verjaardag van een ideaal. Het ­ideaal dat we vieren is een verbonden, open en vrije samenleving. De herinnering aan de Tweede Wereldoorlog verbindt jong en oud, gelovigen en ongelovigen, nieuwe en oude Nederlanders, arm en rijk, van grootse stad tot klein dorp. Het in verbinding staan – door gesprek, door ontmoeting, gesteund door wet en recht – is de enige garantie op ‘Dat Nooit Weer’. Door die verbinding worden we bondgenoten in elkaars vrijheid.

De Four Freedoms die president Franklin Roosevelt in 1941 formuleerde, zouden voor iedereen ter wereld moeten gelden, en geven houvast bij het denken en zoeken naar de vormgeving van het ideaal van de vrije samenleving. Vrij vertaald zijn deze: vrij van angst en onderdrukking, vrij van armoede, vrijheid van meningsuiting en vrijheid van godsdienst. 

Verhalen delen

Deze vrijheden leiden tot een samenleving die mensen insluit, groepen verbindt, een samenleving die het beste uit iedereen naar boven haalt. Het zijn idealen die nog niet geheel vervuld zijn en misschien ook nooit vervuld worden, maar we moeten er wel naar blijven streven en aan blijven werken. 

Dat is wat we doen op 4 en 5 mei: we komen bij elkaar om verhalen te delen en ons met elkaar te verbinden. Ga naar een herdenking, luister naar de verhalen van ouderen en vertel de verhalen door, bezoek Theater Na de Dam, Open Joods Huis, Huis van Verzet, ga naar een Vrijheidscollege en Bevrijdingsfestival, schuif aan bij een Vrijheidsmaaltijd, hef het glas met een vriend of onbekende.

Lees het hele artikel ook op Het Parool