Als Stijn Schootstra (25) start aan de Amsterdamse Academie voor Theater en Dans krijgt hij een rondleiding door het gebouw. Bij de Tip Top studio wordt er kort iets gezegd over het Tip Top Theater, waar de studio naar is vernoemd. Dit voormalige theater stond op de plek van de school. Deze bijzin leidt tot een bijzonder afstudeerproject van Stijn in samenwerking met Tessel van Ruitenbeek.
Tijdens de rondleiding wordt kort gerefereerd aan het Tip Top Theater en een aantal levens die gered zouden zijn tijdens de oorlog. De groep loopt door, maar bij Stijn blijft het hangen. In zijn tweede jaar krijgt hij de vrijheid om zelf een stuk te maken. Hij besluit het verhaal van het theater uit te zoeken en er een voorstelling over te maken.
Stijn vertelt: ‘Voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog stond het Tip Top Theater op de plek van onze school. Voor de oorlog was het een van de grootste bioscooptheaters van Amsterdam. Het was booming en grote namen traden er op. Het theater werd beheerd door Joseph Kroonenberg, een Joodse Amsterdammer. Toen de Duitsers verordeningen gingen invoeren, werd Joden onder andere de toegang tot theaters verboden. Het Tip Top Theater werd juist het theater waar alleen nog maar Joden mochten komen. Het betekende veel voor de Joodse gemeenschap, mensen konden er nog even ontsnappen aan de wereld om hun heen.’
Al snel kwamen de eerste razzia’s opgang, ook in het Tip Top Theater vonden er razzia’s plaats. Met de deportatie van Joden verdween het publiek en kwam het gebouw leeg te staan. Alleen de niet-Joodse filmoperateur Piet Wessendorp had nog toegang tot het gebouw en heeft ervoor gezorgd dat hij er kon blijven werken. Dankzij zijn inspanningen werd het theater een plek van verzet. Wanneer er razzia’s in de buurt waren, zette hij de achterdeur open zodat mensen er konden schuilen. Hij deelde er voedselbonnen en geld uit aan hulpbehoevende. Na de oorlog is Piet als Piet Westendorp de geschiedenisboeken in gegaan, een verkeerde naam dus, en in eerste instantie onvindbaar. Stijn besloot op onderzoek te gaan.
Stijn: ‘Ik kwam achter zijn echte naam en ben toen gestuit op een kleine passage van een nazaat van hem in een filmkrantje. Zij vertelde dat haar oudoom nooit iets heeft gezegd over de oorlog. Ik bleef daarmee in mijn hoofd zitten en dacht, die man heeft zoveel voor de buurt gedaan. Het theater kreeg een hele andere functie, bijna als een schuilkerk, maar daar heeft hij nooit over gesproken. Wat waren zijn drijfveren om dat te doen? Het is nu 80 jaar na de oorlog, dat is een heel mensenleven en niemand op mijn school kent dat verhaal. We kennen de drijfveren niet, terwijl het voor mij ook een heel actueel thema is: de zoektocht naar je eigen actiebereidheid’.
Het verhaal van de filmoperateur roept bij Stijn de vraag op waar zijn eigen actiebereidheid zit of wanneer hij wel of niet tot verzet komt en waarom wel of niet. Het wordt de motivatie om dieper in het verhaal te duiken, maar hij kon niet vermoeden dat de actualiteit zoveel invloed zou hebben op zijn voorstelling. Hij houdt het vrij open waar de actiebereidheid over gaat of wat verzet is, maar het publiek kan het zelf projecteren op waar je zelf mee bezig bent. Dit leverde achteraf veel positieve reacties op.
‘Het publiek vond het goed dat ik het geschiedenisverhaal vertel, maar dat het actueel gemaakt wordt. Mensen gingen bij zichzelf nadenken: hoe zit het eigenlijk met mijn eigen actiebereidheid? Dat is een vraag die ik mezelf ook stel in de voorstelling. Waarom kom ik, terwijl ik weet wat er speelt, bij de ene situatie wel in actie en bij een andere situatie niet? ‘
Dat het verhaal van het Tip Top Theater veel groter is dan wat Stijn tot nu toe heeft verteld, doet hem besluiten om het verhaal ook te gebruiken voor zijn afstudeerproject. Hij benadert mede student Tessel van Ruitenbeek en ze is meteen enthousiast. Beiden zien de parallellen tussen het theater en de school: waar nu studenten worden opgeleid voor het vak, daar stonden vroeger de groten der aarden, de grote kleinkunstenaars. Maar niks op de school refereert aan de plek, laat staan dat de studenten het verhaal kennen. De twee besluiten niet alleen tot een voorstelling, maar ook tot het plaatsen van een monument ter herinnering aan het theater.
‘Zolang de voorstelling speelt is het een levend monument’, vertelt Stijn. ‘Maar bij theater is het zo, dat als je het gezamenlijk hebt beleefd, dat het daarna weg is. Er blijft niks meer wat er herinnert aan het verhaal, behalve bij de mensen die het stuk gezien hebben. We wilden iets blijvends achterlaten.’
Het monument wordt dit jaar onthuld en is ontworpen door twee studenten van de academie. Stijn en Tessel spelen hun voorstelling op 4 mei om 21.00 uur in de Academie voor Theater en Dans (Jodenbreestraat 3) voor Theater na de Dam en op 5 mei om 16.00 uur. Daarnaast vertellen ze het verhaal van de filmoperateur op 5 mei in het kader van Open Joodse Huizen en Huizen van Verzet in de academie om 13.00 uur.