De bezetting in De Pijp

Op 15 mei 1940, de dag van de Nederlandse capitulatie, begeven bewoners van De Pijp zich naar de Berlagebrug om met eigen ogen te zien hoe Duitse eenheden Amsterdam na slechts vijf dagen strijd hun stad binnentrekken. Er is angst en onzekerheid voor wat komen gaat. Aan de aanwezigheid van Duitsers op straat raakt de buurt snel gewend. Op de kruising van de Ceintuurbaan en de Van Woustraat regelen een Duitse soldaat en een Nederlandse politieman het verkeer. Er zijn ingrijpende veranderingen in het leven van alledag, zoals het verbod om na een bepaald tijdstip op straat te zijn. Buurtbewoners die worden betrapt op het overtreden van de avondklok (‘Spertijd’) moeten een nacht op het politiebureau in de Pieter Aertszstraat doorbrengen. Steeds meer voedingsproducten, maar ook kleding, schoenen en tabak zijn alleen nog ‘op de bon’ verkrijgbaar. De distributiebonnen zijn af te halen bij het distributiekantoor in de Pieter Aertszstraat 106. Ook op de als vanouds levendige Albert Cuypmarkt zijn ze nodig. De helft van de kooplieden op de populaire markt is Joods. Vanaf  15 september 1941 zal de markt verboden voor Joden zijn. 

Ernst Cahn en Alfred Kohn

De bijna 2000 NSB’ers in de buurt worden op straat en door hun buren als ‘landverrader’ met de nek aangekeken. Vanuit het NSB-Kringhuis in de Eerste Jan Steenstraat 131 gaan ze niettemin de wijk in om hun weekblad Volk en Vaderland te verkopen. Begin 1941 neemt de straatterreur van NSB’ers tegen Joden toe. Bedreigingen, vernielingen en molestaties zijn aan de orde van de dag. Het komt in de stad tot vechtpartijen tussen Joden, soms gesteund door niet-Joodse sympathisanten, en de WA, de knokploegen van de NSB. Ook Amsterdam Zuid is doelwit van de Nederlandse nazi’s: hier woont een kwart van de Amsterdamse Joden. Al enkele malen zijn de ruiten ingegooid van de twee filialen van ijssalon ‘Koco’ in de Van Woustraat 149 en de Rijnstraat 71. Ze zijn eigendom van de uit Duitsland gevluchte Joden Ernst Cahn en Alfred Kohn. Bezoekers van de populaire ijssalons besluiten een knokploeg te vormen om een eventuele aanval van de WA af te slaan. Op 19 februari 1941 trekt een groep NSB’ers zingend langs ‘Koco’ in de Van Woustraat. Als er hard op de deur van de ijssalon wordt geklopt, menen de aanwezigen dat NSB‘ers willen binnenstormen. Het is evenwel de Duitse politie, ook wel Grüne Polizei genoemd. Leden van de knokploeg bespuiten de Duitsers met bijtende ammoniak uit een cilinder die in de zaak staat om ijs te koelen. Diezelfde avond worden eigenaren Kohn en Ernst Cahn opgepakt. Op 27 februari 1941 staan ze terecht voor een Duitse rechtbank in Den Haag. Ernst Cahn wordt ter dood veroordeeld en op 3 maart 1941, als eerste burger in het bezette Nederland, gefusilleerd. Alfred Kohn wordt tot tien jaar concentratiekamp veroordeeld. Hij sterft in april 1945 tijdens een dodenmars in de buurt van Auschwitz. Het filiaal van ‘Koco’ in de Rijnstraat gaat onder dezelfde naam door, maar met een nieuwe eigenaar, de NSB ‘er K.H. Botter. Trots meldt hij in advertenties dat de ijssalon inmiddels ‘geariseerd’ is.

Op 25 februari 1992 wordt op initiatief van stadsdeel De Pijp aan het voormalige pand van ‘Koco’ in de Van Woustraat 149 een gedenksteen onthuld. De tekst vertelt wat er in februari 1941 in het pand gebeurd is en eindigt met: ‘Gedenk de strijd tegen nazisme en fascisme!’. Tegenwoordig is ‘Koco’ op 4 mei de eindbestemming van een herdenkingstocht door De Pijp. Vanaf het Van der Helstplein gaat een stille tocht naar de Van Woustraat. Om 8 uur ’s avonds is het voor de voormalige ijssalon twee minuten stil en worden de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog herdacht.

Door: Erik Somers en René Kok