‘Pa Verkuijl’

In de herfst van 1944 pleegt het verzet twee keer achter elkaar sabotage op het Duitse militaire vervoer over de spoorlijn Amsterdam-Haarlem. Beide keren is dat in de buurt van boerderij ‘Vredelust’, niet ver van Sloterdijk. Op 15 december 1944 besluiten de Duitse bezetters een afschrikwekkend voorbeeld te stellen. Ze halen drie verzetsmensen uit de gevangenis aan het Huis van Bewaring aan de Weteringschans en brengen ze naar de plek van de sabotagedaad. Hier worden politieman Piet Elias (37), bedrijfsleider Matthijs (‘Pa’) Verkuijl (49) en zijn oudste zoon Henk (22) uit Badhoevedorp onder het oog van omstanders doodgeschoten. De stoffelijke resten blijven als waarschuwing liggen. Na de bevrijding worden de drie slachtoffers herbegraven op de Erebegraafplaats Bloemendaal. 

Piet Elias is een Amsterdamse politieman met een sterk rechtvaardigheidsgevoel. Daarom helpt hij Joodse kinderen te laten onderduiken. Hij ontmaskert voor het verzet Nederlandse informanten van de Sicherheitsdienst (SD) en wordt steeds actiever in de illegaliteit. Als hij op 17 november 1944 van Alkmaar naar Amsterdam rijdt voor een illegaal wapentransport, pakken de Duitsers hem op. In zijn woning vindt de SD wapens die afkomstig zijn van Engelse wapendroppings. 

Matthijs Verkuijl, iedereen noemt hem ‘Pa Verkuijl’, is aanvankelijk betrokken bij het Rotterdamse verzet. In 1943 verhuist hij voor zijn werk naar Badhoevedorp en zet zijn verzetswerk voort in de Haarlemmermeer. De verzetsgroep rond ‘Pa Verkuijl’ verzorgt onderduikadressen voor gezochte verzetsstrijders en andere onderduikers. Ook beheren de verzetsmensen opslagplaatsen voor wapens die door Engelse vliegtuigen zijn gedropt. Eind  1944 gaat het mis. Er is sprake van verraad in eigen kring. Op 24 november doen de Duitsers invallen in zijn bedrijf ‘Veevita’ en in zijn woning.  Samen met zijn oudste zoon wordt ‘Pa Verkuijl’ gearresteerd. 

Zoon Henk Verkuijl is evenals zijn vader handelaar in veevoer. Tussen oktober 1943 en 1944 voert hij als lid van een knokploeg in het Zuid Hollandse Westland gewapende overvallen uit op een distributiekantoor en een politiebureau. Op 23 november 1943 brengt Henk de nacht door bij zijn ouders in Badhoevedorp als de Duitse inval plaatsvindt. Vader en zoon worden opgesloten in het Huis van Bewaring aan de Amsterdamse Weteringschans. Ze krijgen evenals hun medegevangene politieman Piet Elias de status van Toteskandidat: een gevangene die op een lijst staat om als represaille voor een aanslag door het verzet doodgeschoten te worden. Op 15 december worden de drie mannen uit hun cel gehaald om zonder enige vorm van proces te worden geëxecuteerd.

Door: Erik Somers en René Kok

Bewoners van boerderij ‘Vredelust’ plaatsen in 1947 voor hun boerderij een wit houten kruis met de namen van de drie slachtoffers. Het gedenkteken raakt na enige tijd in verval. Vanwege een herindeling van de Haarlemmerweg en de sloop van de boerderij, wordt op 14 december 1964 een nieuw wit kruis met de drie namen geplaatst in de berm van de inmiddels drukke Haarlemmerweg. De weduwes, mevrouw J.A. (‘Ma’) Verkuijl en mevrouw Elias onthullen het monument in de stromende regen. Een vertegenwoordiger van het Voormalige Verzet Nederland zegt in een toespraak dat de drie omgekomen verzetslieden echt wel meer hebben verdiend dan het wederom eenvoudige houten kruis. Hij stelt voor een inzameling te houden voor een waardig moment. Het duurt 55 jaar voordat het zover is. 

De Haarlemmerweg heeft vanaf 2017 een gedaanteverwisseling ondergaan; de voorheen drukke autoweg is nu een luwe stadsweg geworden. Het witte kruis moest worden verplaatst. In overleg met nabestaanden is toen besloten landschapsarchitecte Saskia Bongers een nieuw ontwerp te laten maken. Op 5 december 2019, precies 75 jaar na de executie vindt de onthulling plaats. Bij het nieuwe monument vindt jaarlijks op 4 mei de Dodenherdenking plaats.