In het Meerjarenbeleidsplan 2023-2025 schrijft het Amsterdams 4 en 5 mei comité: “Herdenken is een werkwoord en suggereert noeste rouwarbeid. Als wij met zijn allen eens per jaar twee minuten stilte in acht nemen voor een van de grootste verschrikkingen in de wereldgeschiedenis, en de rest van het jaar onze ogen sluiten, wat is dan de werkelijke betekenis van onze herdenking in tijden van nood?”
Op 4 en 5 mei staan we stil bij het verleden van onze stad tijdens de Tweede Wereldoorlog. We rouwen om de moord op de vele Joden, Roma en Sinti in Amsterdam. En om alle anderen die als gevolg van radicale uitsluiting omkwamen. We vieren de vrijheid die we sinds 1945 delen en tonen onze solidariteit met diegenen die nog niet vrij zijn. Voor Amsterdammers onderling zijn 4 en 5 mei óók een oefening in weerbaarheid, juist nu. Hoe zorgen we ervoor dat we oog houden voor onrecht, discriminatie en ontmenselijking, ook in onze eigen stad? Lukt het ons, ondanks al onze verschillen, om samen op te staan tegen dat wat ooit leidde tot de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog?
Want oorlogen vernietigen nog steeds overal ter wereld mensenlevens, ook in onze tijd. Op alle continenten, zelfs aan de grenzen van Europa. De voortdurende verschrikkingen in Gaza met duizenden doden tot gevolg, wekken ook in onze stad woede en verdriet op. Dat geldt evenzeer voor alle slachtoffers van de terroristische Hamas-aanval op 7 oktober 2023. Wij leven diep mee met alle getroffenen. Ook veroordelen we scherp het geweld tegen burgers, het dagelijks schenden van mensenrechten en de internationale rechtsorde door gijzeling, bombardementen en het creëren van voedseltekorten. Het geweld moet stoppen.
Juíst in deze tijden is het belangrijk om samen met alle Amsterdammers de Tweede Wereldoorlog te herdenken en de Holocaust, die onze stad zo zwaar heeft getroffen. Om stil te staan bij het leed en onderdrukking tóen, terwijl we ons realiseren dat ontmenselijking en oorlogsgeweld tot op de dag van vandaag doorgaan. Zonder de erkenning van die wrange werkelijkheid wordt elke herdenking ongeloofwaardig. Hoe kunnen we dan herdenken in tijden van zoveel leed in de wereld? Hoe zorgen we er met elkaar voor dat de datum van 4 mei voor uiteenlopende Amsterdammers betekenisvol en waarachtig is?
Onze stad heeft inwoners van meer dan 180 nationaliteiten. Het is daarom de kunst om elkaars leed en trauma te erkennen. Stemmen en verhalen van Amsterdammers bestaan nu eenmaal naast elkaar. Bij de herdenking van 4 mei tonen we daarom respect voor de slachtoffers en nabestaanden van toen, terwijl we erkennen dat veel Amsterdammers oorlogen uit verleden en heden met zich meedragen. We moeten goed oppassen dat we door alle emoties de ander níet als vijand of als minderwaardig gaan zien. Want juist deze mechanieken van ontmenselijking leidden destijds tot wat we op 4 mei herdenken: tot oplaaiend antisemitisme, moslimhaat, racisme en het gevoel niet meer veilig te zijn in onze eigen stad. Laten we niet wegkijken, niet onverschillig worden en elkaar blijven zien.