Voor het eerst was dit jaar expliciet aandacht voor de koloniale oorlog in Indonesië. Dit grote nieuws van de Nationale Dodenherdenking op de Dam werd klein gebracht door de voorzitter van het Nationaal Comité 4 en 5 mei, Wim van de Donk. 

Als afsluiting van het programma Oorlog op de Dam spreken we vanmiddag om 16.00 uur in De Nieuwe Kerk over dit nieuws in het bijzonder, en de manier waarop we herdenken in het algemeen. Te gast zijn Benjamin Caton, initiatiefnemer van de Eerste Dekoloniale Indië Herdenking, Jaïr Stranders, artistiek leider Theater Na de Dam en Jerry Afriyie van de Dag van de Empathie. Dylan Ahern (De Kiesmannen) leidt het gesprek.

Het zogeheten memorandum, de officiële tekst waarin staat wie worden herdacht, is dit jaar uitgebreid. Het Nationaal Comité 4 en 5 mei noemt niet meer alleen de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en oorlogssituaties en vredesmissies daarna, maar benoemt nu ook expliciet de koloniale oorlog in Indonesië. Ook werd een krans gelegd voor de miljoenen Indonesiërs die stierven door geweld, internering, verwaarlozing en honger. 

Twee dagen na de overgave van Japan op 15 augustus 1945 riep het voormalig Nederlands-Indië de onafhankelijkheid uit. Nederland voerde hierna een oorlog in een poging de controle over de voormalige kolonie terug te krijgen. ‘We herdenken alle Nederlandse en Indonesische slachtoffers die hier vielen”, zegt het Nationaal Comité 4 en 5 mei. 

De verandering in de herdenkingstekst komt tegemoet aan een groeiende vraag uit de samenleving. De roep om een bredere herdenking dan alleen die voor Nederlandse slachtoffers klinkt luider dan voorheen. Het was een heikele kwestie, maar met het grote recente onderzoek was het moment aangebroken. En nu is de Nationale  Herdenking een herdenking waarin ook slachtoffers worden herdacht die stierven door opzettelijk toedoen van Nederland.

Het stilstaan bij de slachtoffers van de onafhankelijkheidsoorlog tijdens de Nationale Herdenking is in lijn met de eerder gemaakte excuses van premier Rutte en koning Willem-Alexander. Deze excuses kwamen na een rapport van het KITLV, NIMH en het NIOD, die onderzoek deden naar de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog. Daaruit bleek onder andere dat Nederland ‘structureel extreem geweld’ had gebruikt. 

Rutte noemde de Nederlandse strijd tegen het Indonesische volk toen een ‘koloniale oorlog’. Ook benoemde hij de rol van een ‘koloniaal superioriteitsgevoel’ in het denken en handelen van de toenmalige Nederlandse politiek en militair verantwoordelijken. 

Memorandum

‘Tijdens de Nationale Herdenking herdenken wij allen – burgers en militairen – die in het Koninkrijk der Nederlanden of waar ook ter wereld zijn omgekomen of vermoord; zowel tijdens de Tweede Wereldoorlog en de koloniale oorlog in Indonesië als in oorlogssituaties en bij vredesoperaties daarna.’

Lees hier de uitleg bij het memorandum. 

Lees hier de resultaten van het onderzoek dat leidde tot wijziging van het memorandum.

Download en lees hier alle publicaties uit het onderzoek.

Wie nieuwsgierig is naar de vraag waarom Nederlandse media nauwelijks aandacht hadden voor deze belangrijke wijziging in onze Nationale Herdenking, lees hier de transcriptie van het vraaggesprek tussen NOS-verslaggever Jeroen Overbeek en Nationaal Comité voorzitter Wim van de Donk. De NOS schonk geen aandacht aan het nieuws in het overzichtsartikel over de herdenking op de website. Ook kwam het onderwerp niet voor in het NOS Journaal. Alleen Roziena, in het Vuur van de Vrijheid, besteedde er in haar spoken word optreden ‘Kun je het je voorstellen’ aandacht aan. Op 5 mei heeft NOS alsnog uitgebreid aandacht besteed aan de aanpassing van het memorandum.